جهانی شدن و ترجمه

نقش ترجمه در جهانی شدن

"اگر با کسی به زبانی که می داند صحبت کنید، سخنان شما به ذهن او نفوذ می کنند. اگر با کسی به زبان مادری او صحبت کنید، سخنان شما به قلب او نفوذ می کند." 
  نلسون ماندلا

جهانی شدن به معنی یکپارچگی و ادغام تمام مردم ساکن در این کره خاکی است، به طوری که به تبع آن هیچ حادثه ای نه بی ربط تلقی می شود و نه کم اهمیت.

دو ویژگی اصلی جهانی سازی، غلبه بر موانع فضایی و مرکزیت دانش و اطلاعات است. این دستاوردها که منجر به افزایش تحرک و پویایی بین افراد و افزایش تماس بین جوامع زبانی مختلف شده است (گردشگری انبوه، مهاجرت، جریان اطلاعات و رسانه های خبری)، علیرغم برتری زبان انگلیسی به عنوان زبان بین المللی، نشانگر افزایش اهمیت ترجمه است که در عصر حاضر به مهمترین واسطه و میانجی در ارتباطات جهانی تبدیل شده است.

جهانی شدن باعث شده دنیای ما کوچک تر از هر عصر و دوران دیگری شده و امکان ارتباط آنی و لحظه ای فراهم آید. استعاره های مختلف نظیر ابر بزرگراه های اطلاعاتی همگی با این هدف مطرح شده اند که در ذهن ما جهان را به عنوان شبکه ای کاملا متصل به هم به تصویر بکشند؛ شبکه ای که در آن مسافت و فاصله مفهومی ندارد.  

ویژگی اصلی عصر مدرنیته که ارتباط تنگاتنگی با درک جهانی سازی و کوچک شدن جهان دارد، فشردگی زمان-فضا است که به تبع آن با غلبه بر موانع فضایی، سرعت حیات شتاب بیشتری یافته است. مفهوم فشردگی زمان-فضا به معنی ارتباط و در هم تنیدگی و وابستگی متقابل است که در نتیجه آن جهان هایی که سابق بر این مجزا از هم بوده اند رنگ باخته اند. علیرغم این نزدیکی و در هم تنیدگی زمانی و فضایی، همچنان مبحث تنوع فرهنگی وجود دارد. اما چطور می توان فرهنگ های مختلف را درک نمود؟ آیا بدون توسل به ترجمه امکان ارزیابی و یا مقایسه آنها وجود دارد؟ در حالیکه تحرک و پویایی ما را موظف به ترجمه زمینه های فرهنگی و زبانشناختی مختلف می سازد، نقش ترجمه نادیده گرفته یا حتی انکار شده است. دلیل این است که تاکید بر ارتباط آنی و لحظه ای باعث شده فرآیند ترجمه در روابط جهانی نامرئی شود. این نامرئی بودن همان شفافیت و وضوح است: متون بدون هیچ مانعی به زبان دیگر تبدیل می شوند، درست همانطور که یک سفرنامه نویس بدون هیچ واسطه ای به یک واقعیت بیگانه دسترسی می یابد. ماهیت ترجمه به عنوان فرآیندی که حکم یک واسطه و میانجی ضروری بین فرهنگ ها را دارد نادیده گرفته می شود. ترجمه پیش نیاز گردش معانی در مقیاس جهانی است. با به چالش کشیدن ماهیت نامرئی و شفافیت آن که باعث می شود شرایط اجتماعی که ترجمه در بطن آن انجام می شود و همچنین نقش واسطه آن بین فرهنگ ها در سایه ای از ابهام باقی بماند، می توان مکانیسم های جهان سازی فرهنگی را بهتر درک کرد.

افزون بر این اگر جهانی سازی را نوعی ارتباط و اتصال فزاینده تعریف کنیم، می توانیم وجوه تشابه بین جهان گرایی و ترجمه را بهتر درک کنیم، چرا که ترجمه چیزی بیش از برقراری رابطه، پیوند یک فرهنگ و زبان با فرهنگ و زبان دیگر، ایجاد بستری برای تبادل آزاد کالاها، فناوری ها و ایده نیست.

هر نوع عدم تقارن در جهانی سازی و نابرابری های کنونی در خلق دانش و اطلاعات به صورت مستقیم در ترجمه بازتاب می یابد. ثمره اصلی جهانی سازی افزایش ترجمه بوده است. برتری زبان انگلیسی با افزایش تقاضا برای ترجمه همراه است، زیرا زبان خود مردم همچنان زبان انتخابی برای دسترسی به کالاهای اطلاعاتی است. در واقع ترجمه مهمترین زیرساخت جهانی سازی است.

جهانی سازی همواره یکی از مهمترین ابعاد ترجمه بوده است. ترجمه فرهنگ های مختلف را به هم نزدیک می سازد. در عصر حاضر، فرآیند جهانی شدن و جهانی سازی سریع تر از هر دورانی به مسیر خود ادامه می دهد. بنابراین در حال حاضر بیش از هر زمانی این امکان فراهم آمده است که در ترجمه متون (به عنوان مثال در ترجمه انگلیسی به فارسی)، واژگان و مولفه های فرهنگی متون مبدا را عینا به زبان مقصد منتقل کنیم. بدون شک در هر ترجمه ای تحریف هایی از نظر فرهنگ و مضامین فرهنگی وجود دارد و مترجم باید بتواند از واژگان انتخابی خود که با استناد به دانش زمینه ای و صلاحدید خود انتخاب کرده است دفاع نماید، اما با توجه به پدیده جهانی سازی می تواند کلمات بیگانه بیشتری را نسبت به قبل در ترجمه خود بگنجاند.

در ترجمه متون از زبان انگلیسی به فارسی یا هر زبان دیگری سه گزینه در پیش روی مترجم قرار دارد:

1- کاربرد واژه بیگانه بدون هیچ توضیحی

2- کاربرد واژه بیگانه با توضیح تفصیلی

3- بازنویسی متن جهت مفهوم سازی آن برای خوانندگان زبان مقصد

زبان انگلیسی به عنوان زبان رسمی و بین المللی در کل جهان در جایگاه اول قرار گرفته است که این یکی از تبعات طبیعی عصر جهانی سازی است. جایگاه برتر زبان انگلیسی تاثیر شگرفی بر سایر زبان های غیرجهانی داشته است و در این میان زبان فارسی از این امر مستثنی نیست. این تاثیر بویژه در حوزه علم بسیار عمیق بوده است و عموما کلیه مقالات و کتاب علمی به زبان انگلیسی نوشته می شوند. با ترجمه تخصصی این منابع به زبان مقصد امکان بهره برداری از جدید ترین یا فته های علمی میسر می گردد.

با اینکه این فرضیه که چند شباهت زبانی خاص وجود دارد که بین تمام زبان های طبیعی مشترک هستند چندان جدید نیست، اما این فرضیه با استفاده از رویکرد ذهن گرایانه تایید شده است.

ساختارگرایان بر تفاوت های ظاهری بین زبان ها تمرکز داشته و آن را میراث زبانشناسی سنتی و شباهت های عمیق بین زبان ها تلقی می کنند. زبانشناس معروف چامسکی به ارتباط بین منطق (عقل انسان) و دستور زبان در یک سو و تفکر در سوی دیگر اشاره کرده و معتقد است که یک دستور زبان جهانی وجود دارد که شامل مجموعه اصول، شرایط و قوانینی است که عناصر یا ویژگی های تمام زبان های انسانی است. اولین فرضیه اساسی دستورزبان جهانی این است که تمام زبان ها دارای مجموعه ای از اصول هستند که در مورد تمام زبان ها صادق و حاکم هستند. فرضیه دوم چامسکی با محوریت دستورزبان جهانی این است که دستور زبان جهانی با ساختار درونی ذهن انسان ارتباط دارد و دستور زبان در ذهن کودک به مثابه مجموعه اصول و پارامترهایی نمایان می شود که در تعامل با سایر اصول، یک دستور زبان هسته ای را خلق می کنند.

یکی از مظاهر اصلی جهانی سازی، همگون سازی است و جهانی سازی به ما کمک می کند بیش از هر زمان دیگری شبیه همدیگر شویم. مادامی که بحث زبان در میان است، با توجه به شیوع جهانی سازی، تفاضل زبانی روز به روز کاهش می یابد. در سطح جهان زبان های متعددی وجود دارند که توانسته اند خود را به مقام زبان جهانی برسانند (انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و اسپانیایی). اما جایگاه برتر که در اختیار زبان انگلیسی قرار گرفته است، ماحصل عصر جهانی سازی است. این یک حقیقت بدیهی است که هر فردی که به دنبال موفقیت است باید به زبان انگلیسی مسلط باشد. فاصله زبانی بین زبان مبدا و زبان مقصد یک پدیده زبانشناختی است. فاصله زبانی را می توان با تماس زبانی تا حدی جبران ساخت. تماس زبانی که تحت تاثیر عوامل مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قرار دارد به صورت شرایط پیوستگی جغرافیایی و یا نزدیکی اجتماعی تعریف می شود که در بطن آن تاثیر دوجانبه بین زبان ها و گویش ها وجود دارد. ثمره تماس زبانی، افزایش تعداد کلمات عاریه ای و ترکیب الگوهای دستوری و آوایی است.

در این میان در زبان فارسی نیز آثار فاخر متعددی وجود دارد که می توان با ترجمه آنها به زبان های زنده دنیا به فرآیند جهانی شدن ملحق شد. در نهایت می توان گفت لازمه جهانی شدن و پذیرش فرهنگ جهانی، ترجمه خوب است. این اتفاق در عرصه دانشگاهی بویژه ترجمه مقاله از فارسی به انگلیسی و یا ترجمه کتاب های فارسی به زبان انگلیسی در حال رخ دادن است.